Арал теңізінің экологиялық мәселесі — Қазақстан мен Орталық Азия елдері үшін ең өткір тақырыптардың бірі. 20-ғасырдың ортасында Арал теңізі өзінің көлемі бойынша әлемдегі төртінші үлкен көл болған. Бірақ ирригациялық жүйелердің дұрыс жоспарланбауы, су ресурстарын тиімсіз пайдалану теңіздің құрғауына алып келді. Алтай Айнабек есімді ғалым мен кәсіпкер Аралды қалпына келтіру бойынша инновациялық технологияны ұсынды. Оның жобасы климатты басқару арқылы жасанды жаңбыр жаудыруды көздейді.
Жобаның негізгі идеясы
Алтай Айнабектің айтуынша, жасанды жаңбыр жаудыру технологиясы Абу-Дабиде бірнеше жыл бойы сынақтан өткен. Бұл технология атмосфераға арнайы иондарды жіберу арқылы циклондық процестерді белсендіруді қамтиды. Ол шөлейт және құрғақ аймақтарда жауын-шашынды арттыруға бағытталған. Жобаның мақсаты — Арал теңізіне су ағынын қалпына келтіріп, өңірдің экологиялық ахуалын жақсарту.
Жүзеге асырылуы және алғашқы нәтижелері
Алтай Айнабек технологияны алғаш рет Арал теңізі аймағында сынап көрді. Әлеуметтік желілер мен жаңалықтарда бұл тәжірибенің нәтижесінде жаңбыр жауғаны туралы ақпарат тарады. Оның айтуынша, бұл жаңалық тек Арал аймағы үшін емес, Қазақстанның басқа өңірлері үшін де маңызы зор. Мәселен, Алматы маңында да осындай технологияны қолдану мүмкіндігі қарастырылуда.
Жобаның артықшылықтары
- Экологиялық әсері: Жасанды жаңбыр технологиясы Арал теңізінің экологиялық ахуалын жақсартуға көмектеседі. Бұл өңірдің флорасы мен фаунасының қайта қалыптасуына ықпал етуі мүмкін.
- Әлеуметтік-экономикалық пайдасы: Арал өңірінің жергілікті тұрғындарына жұмыс орындарын ашуға, ауыл шаруашылығын қалпына келтіруге мүмкіндік береді.
- Инновациялық тәсіл: Қазақстан климатты басқару саласында алдыңғы қатарлы елдердің бірі бола алады.
Сын-пікірлер мен күмәндар
Жоба қоғамда қызу талқылануда. Кейбір мамандар мен ғалымдар оның ғылыми негіздемесі мен ұзақ мерзімді тиімділігіне күмәнмен қарайды. Бұл технология атмосфералық процестерге кері әсер етуі мүмкін деген пікірлер де айтылуда. Сонымен қатар, мұндай әдістің экономикалық шығындары туралы толық ақпарат берілмеген.
Алтай Айнабек ұсынған жоба экологиялық мәселелерді шешуге бағытталған маңызды бастама. Алайда, оның толыққанды жүзеге асуы үшін:
- Ғылыми қауымдастықтан тәуелсіз сараптама өткізу;
- Экологиялық қауіпсіздік пен тиімділікті зерттеу;
- Халықаралық қолдау мен инвестиция тарту қажет.
Арал теңізінің ауданы шаршы шақырыммен төмендегідей өзгерді:
2021 жыл:
Арал теңізінің жалпы ауданы шамамен 7,8 мың шаршы шақырымды құрады.
Солтүстік Арал ауданы: шамамен 3,1 мың шаршы шақырым.
Оңтүстік Арал: негізінен құрғаған және ұсақ су айдындарына бөлінген.
2022 жыл:
Су көлемі ұлғайғанымен, жалпы ауданы шамамен 8 мың шаршы шақырым деңгейінде болды.
Солтүстік Арал теңізі негізгі су көлемін сақтап қалды.
2023 жыл:
Арал теңізінің ауданы шамамен 8,1 мың шаршы шақырым болды.
Солтүстік Арал: 3,2-3,3 мың шаршы шақырымға дейін кеңейді.
Оңтүстік Арал: қайта құрғау процестері жалғасты.
2024 жыл:
Арал теңізінің ауданы 8,5 мың шаршы шақырымға дейін өсті.
Солтүстік Арал: шамамен 3,5 мың шаршы шақырымға жетті.
Оңтүстік Арал: тек кейбір ұсақ көлдер қалды
Аралды қалпына келтіру — тек Қазақстанның ғана емес, бүкіл әлемнің экологиялық күн тәртібіндегі басты мәселелердің бірі. Алтай Айнабектің инновациялық идеясы үлкен үміт күттіреді. Дегенмен, оның ұзақ мерзімді нәтижелерін бағалау үшін қосымша зерттеулер мен тәжірибелер қажет. Егер бұл жоба сәтті жүзеге асса, Қазақстан экологиялық мәселелерді шешуде жаңа үлгі бола алады.
Ресурстар:
1. “Аралды суға толтырамын”: Сіз кімсіз, Алтай мырза? - Abai.kz.
2. “Аралға жаңбыр жауғызды”: Абу Дабиде тұратын қазақ жігіті әлемде теңдесі жоқ қондырғы ойлап тапқанын айтты - AstanaTV.
3. Аралға жасалып жатқан тәжірибенің Алматыға әсері болуы заңдылық – Алтай Айнабек - Smartnews.kz.
4. Алтай Айнабектің бастамасына Экология министрлігі қалай қарайды? - Kursiv Media.
5. “Return” Part I / Where Did the Aral’s Water Go? - YouTube бейнематериалы.
Берік Тамилла
Сәтбекқызы Айгерім
